ŞEYH CEMALEDDİN-İ AKSARAY-İ

         Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinde Anadolu’da yetişen âlim ve evliyalardandır. İsmi Muhammed’dir. Babası büyük âlim Fahrettin-i Razı Efendinin torunlarından vaiz Muhammed Bin Muhammed’dir. Nesebi bir koldan Hazreti Ebu Bekir’e bir koldan da Hazreti Ömer’e ulaşır. Aksaray’da doğmuştur. Cemalettin lakabıyla ve Aksaray-i adıyla meşhur olmuştur. Doğum tarihi bilinmemektedir. 1389 yılında Aksaray’da vefat etti. Kabri Aksaray’da Ervah Kabristanlığı girişinden 100 metre ilerde soldadır. Kabrinin üzeri açıktır.

         Cemaleddin-i Aksaray-i Mescidi, Çile hanesi ve İtikâf hanesi sağlığında yapılmıştır. Yapılış tarihi ile ilgili herhangi bir kitabe yoktur. İtikâf hanesi ve Çilehanesi 1978 yılına kadar mevcuttu. Daha sonra Perekzadeler tarafından buraya tek kubbeli bir mescit yaptırılmıştır.

         2006 yılı içerisinde Perekzadeler anıtlar kuruluna müracaat ederek, sonradan yapılan mescidin yıkılıp, kazı yapılarak eski yapının temellerinin ortaya çıkarılması sonucu aslına uygun olarak yeniden yapılması yönünde izin almışlardır.

         Şeyh Cemaleddin-i Aksaray-i’ nin ilim ve hizmetlerine bakacak olursak sıradan bir âlim olmadığı ortaya çıkmaktadır. Aksaray’ın en büyük velilerinden olduğunu göreceğiz.

         İlk eğitimin doğum yeri olan Aksaray’da babasından ve diğer âlimlerden alan Cemaleddin-i Aksaray-i Amasya’ya giderek kendisi ile aynı lakabı taşıyan hemşerisi Cemaleddin-i İbrahim Aksaray-i’ nin oğlu Fahrettin İlyas Rumi’den ders aldı. Hacı Sadgeldi Paşa ile ders arkadaşıydı. Her ikisi de akli ve nakli ilimlerde en iyi şekilde yetiştiler. Hacı Sadgeldi Paşa, Amasya emiri olunca, Cemaleddin-i Aksaray-i, Amasya kadılığına ve Darü’l-İlim müderrisliğine getirdi. Amasya Kazaskeri Pir Nizamettin Muhammed Cürcani vefat edince, onun yerine Amasya Kazaskerliği görevini üstlendi. Yüksek ilmi ve ahlaki ile insanlara örnek oldu. Amasya halkına İslam’ın emir ve yasaklarını anlattı. Daha sonra Amasya’da çıkan bir kargaşa üzerine oradan ayrılarak Konya’ya geldi. Karamanoğlu Alâeddin Bey, yüksek ilim ve fazilet sahibi olan Cemaleddin-i Aksaray-i Hazretlerini Konya Kadılığına tayin etti. Bir süre bu görevde bulunan ve halka Allah-ü Teala’nın emir ve yasaklarını anlatan Aksaray-ı hazretleri daha sonra doğduğu yer olan Aksaray-a döndü.

         Zinciriye ve Müselsile Medresesi’ne müderris olarak tayin edildi. Bu medreseyi yaptıran kişi, buraya “Sihah-ı Cevher” adlı sözlüğü ezbere bilen birinin müderris olarak atanmasını şart koşmuştu. Bu vasfa sahip olan Cemaleddin-i Aksaray-i Hazretleri medresede yıllarca ilim öğretti, büyük âlimler yetiştirdi.

AT SIRTINDA DERS

         Mevlana Celaleddin Rumi ve Fahreddin-i Razı gibi Cemaleddin-i Aksaray-i de dergâhından medreseye atla gelip giderdi. Cemaleddin-i Aksarayi nin medresesine çok sayıda öğrenci gelip gittiği için bazı öğrencilerine de yolda ders verirdi. Atının üzerine giderken öğrencileri etrafını sarar, atın üzerinden tutarak yürürlerdi. Yürürken hocaları onlara ders anlatırdı. Onun eğitiminden geçenlerden pek çoğu büyük âlim oldu. Bunların en ünlüsü ise Osmanlı Devletinin ilk Şeyhül İslami Molla Fenari Hazretleridir. Seyyid Şerif Cürcani Hazretleri de onu ziyaret edip ilim ve feyzinden istifade etmek için Anadolu’ya geldi. Fakat o Aksaray’a varmadan Cemaleddin-i Aksaray-i vefat etti.

HAZRETİN VEFATI

         Şeyh Cemaleddin-i Aksarayi ömrünün son günlerine kadar ilimle meşgul olup, dersler verdi. Bunu da ömrünün sonunda tamamladı. Ancak bir grubun dersini bitirememişti. Onlara verecek üç günlük daha dersi vardı. Hastalığı sırasında öğrencilerine “Evlatlarım kalan derslerim için kabrimin başına gelin onu orada tamamlayalım.” Demişti. Her fani gibi 1389 yılında vefat etti. Ervah Kabristanlığının önüne defnedildi. Çünkü o civarda o dönemde pek kabir yoktu. Şeyh Cemaleddin-i Aksaray-i nin ölümünden sonra mezarı başında ders verdiği söylenirken, üç gün üst üste mezarı başına gelen talebelerinin; “hocam üç gündür mezarın başına geliyoruz bize ses vermedin yoksa kırıldın mı” dediklerinde onlara şöyle seslendi; “Evlatlarım kabrin kenarından bir mümin geçerken bir fatiha üç ihlâs okudu. O sevaptan yararlanmak için ölüler kuyruğa girmişti. Bana ancak sıra geldi, ondan dolayı geciktim” der.

         Cemaleddin-i Aksaray-i Hazretlerinin yıpranan mezarını 1883 yılında vefat etmiş Perekzade Müftü İbrahim Hilmi tamir ettirdi. Kabrin üzerine sanduka yaptırdı. Siyah bir mermer üzerine kitabesini yazdırdı. Hazret’in senelerce ilim öğretip, talebe yetiştirdiği Zincirli Medresesi müze iken, Bugün boşaltılmıştır. Ziyaretçiler ise istedikleri zaman gezebilirler.